 Hələ min doqquz yüz doxsan səkkizinci ildə, «Cahan» jurnalının
saylarından birini açanda tanış olmuşdum Həmid Herisçi ilə. Daha
doğrusu, Azərbaycanda əsl ədəbiyyatın, poeziyanın nə olduğunu mənə
göstərən şeirləri ilə. O gün mən ilk dəfə ciddi Azərbaycan ədəbiyyatı
ilə tanış olmuşdum. Sonralar yazıçı, şair Həmid Herisçi ilə tanış, lap
sonralar isə dost olduq. Amma mən ilk dəfə «Cahan» jurnalını açanda
oxuduğum şeirlərin məsuliyyətini unutmadım. Və bu məsuliyyət
həmişə məni məcbur elədi ki, nə qədər dost münasibətində olsaq da,
yoldaş Həmidlə danışanda özümü əməlli-başlı yığışdırım.
Amma oxucuların arasında Həmidi hələ də tanımayan varsa, onda
qonağımı çətin də olsa, qısaca tanış eləyim: yazıçı Həmid Herisçi.
Təbriz inqilabçısı Qafar Kəndlinin oğlu. Əqidəcə sosialist, mahiyyətcə
əsl şair, mübahisəli teleaparıcı. Azad Yazarlar Ocağını yaradan dörd
nəfərdən biri. Uzun illər Azərbaycan televiziyasında çalışsa da, onun
sifətini daha çox həyat yoldaşı, məşhur telejurnalist İlhamiyyə Rzayeva
ilə birlikdə apardığı «Gecə kanalı» və təzəlikcə istefa verdiyi
«Yüzüncü baxış» verilişlərindən tanıyırlar.
Məişətə, mətbəxə, fəlsəfədən, ədəbiyyatdan, irfandan uzaq olan
insanlara üstən aşağı baxır. Danışdıqca saçlarını barmaqları ilə
alnından geri darayır. «Mənə heç nə mane olmur, gözümə düşən saçımdan
başqa…» - bu, onun şeirindəndir. Bir neçə romanı və İbrahim adlı bir
oğlu var. Və qonağım barədə sonuncu məlumat – Həmid bu günlərdə artıq
bir aya yaxındır ki, səfərdə olduğu ata vətənindən, yəni Təbrizdən
qayıdıb.
Həmid «Nahar fasiləsi» təklifimi tez qəbul elədi. Hava olduqca
küləkli, yay olduğuna baxmayaraq soyuq olsa da, telefonla danışandan iki
saat sonra vədələşdiymiz yerə gəldi. Salamlaşandan həmən sonra Bakının
mərkəzindən zəhləsi getdiyini dedi və şəhərin dırnaqları arasında çirk
kimi qalmış köhnə küçələrə doğru addımlamağı təklif elədi. Havanın
soyuq, əynimin nazik olduğuna baxmayaraq, razılaşdım və elə onca addım
atmamış Həmid də anladı ki, belə alınmayacaq.
Qarşıda dayanan məsələ nahar üçün restoran seçmək idi ki, bu işdə də
Həmid uzun-uzadı inad elədi. Mənim təklif elədiyim restoranlara etiraz
edərək, öz şərtlərini irəli sürdü: adamların sıx olduğu, menyunun zəngin
olmadığı, interyeri göz oxşamayan yerlərdə nahar etmək istəmir. "Sən
gərək mənim şıltaqlıqlarıma dözəsən. Bunlar yazıçı şıltaqlıqlarıdı axı…”
Nə etmək olar? Etiraz eləmədim və vaxtımızın düz bir saatı şəhərin
mərkəzində Həmidə xoş, uyğun gələ biləcək bir restoran axtarışı ilə
keçdi. Bu bir saat ərzində Həmid Təbriz macəralarını uzun-uzun anlatdı.
«Macəra» deyəndə, ağlınıza başqa bir şey gəlməsin, bu macəralar ancaq və
ancaq ədəbiyyatla, irfanla, hiyləgər, itoynadan və bir az da xəsis
təbrizlilərlə bağlı idi.
Bir saatdan sonra axır ki, Həmid «Firuzə» restoranının qarşısında «ağ bayraq» qaldırdı.
İçəri keçdik. İnzibatçı məni sifətdən tanıdığı üçün halımı soruşub,
yazıçı ilə bizə ən sakit, gözdən-qulaqdan uzaq bir yer təklif elədi.
Əyləşdik və sonradan ofisiant sualları ilə iki yazıçının söhbətini
pozmasın deyə, sifarişlərimizi verdik. Soyuq qəlyanaltını qarşılıqlı
şəkildə razılaşdırdıqdan sonra mən spagettili, parmizanlı ət sifariş
verdim. Həmid məndən nə məsləhət gördüyümü soruşsa da, təbii ki, yenə öz
bildiyini elədi: «monastırsayağı ət» istədi: "«Monastırsayağı» sözündə
bir mistika, gizlilik var. Yəni qapalı yerdə, gizli üsulla hazırlanmış
bir şey. Yazıçının da öz «monastır»ı var. Yazı yazanda mətnin üzərində
apardığı gizli ayinləri var. Yəni yazıçı da bir növ rahibdir. Amma
rahibdən fərqli olaraq, yazıçı tez-tez öz «monastır»ından çıxmalı olur…”
Həmid ofisiantın təəccüblü baxışları altında seçiminin fəlsəfəsini
izah edib, bitirəndən sonra, içki qismində kompot istədik – biz ikimiz
də Sovet nostaljisi ilə yaşayan adamlarıq və razılaşdıq ki, kompot adama
Sovet dövrünü xatırladır. Həmidə qadınlar, nə də başqa bir şey barədə
sual verməyə elə də ehtiyac olmadı. Ofisiant uzaqlaşan kimi, qadın
mövzusunu özü açdı:
- Qadın olan yerdə hər şey başqa cür olur. Elə restoranda da. Təbii
ki, restorana qadınla gəlmisənsə, artıq çəngəl də başqa cür tutulur,
qədəhi də başqa cür cingildədirsən, söhbətin mövzusu da tamam başqa
olur. Amma mənim heyfsiləndiyim bir şey var ki, bizim kişilər, xüsusilə
də yazıçılar qadınla restoran, süfrə hekayətləri sarıdan kasaddılar. Elə
ikimizin də tanıdığı gənc yazıçılar, ziyalıların belə, qadınla
restoranda söhbət eləmək mədəniyyəti yoxdur. Hara gedirsən, kişi
məclisləri, kişi söhbətləri. Buna görə də, yaxşı ədəbiyyat yarada
bilmirlər. Qadını nə sevə bilirlər, nə onu ədəbiyyata gətirməyi
bacarırlar. Nə sevgi şeiri yaza bilirlər, nə sevgi romanı… Bax, elə sən
özün də, kişi dostlarından hansıyla söhbət eləmək istəsən, onların kişi
məclislərində oturmalı olursan - yazıçı dostların səni təkbətək harasa
dəvət eləmirlər.
- Yox, niyə ki? Məsələn, Aqşinlə tez-tez təkbətək otururuq…
- Elə ona görə də, onun ədəbiyyatı hamısından maraqlıdır.
- Mənim qadınla ciddi mənada ilk tanışlığım Rusiyada baş verdi. İlk
sevgililərim, ünsiyyətdə olduğum, dostluq elədiyim qadınlar çox maraqlı
qadınlar idi. Romantik, mübariz, savadlı, macəra yaşamağı sevən
xanımlar. Adətən, onlar siyasi mühacir ailələrindən çıxmış qızlar
olurdu. Mən sevginin arxasınca, az qala bütün Rusiyanı gəzmişəm.
Ədəbiyyat İnstitutunu bitirib, Azərbaycana qayıdandan sonra mən uzun
müddət çaşbaş qaldım. Öyrəşdiyim, sevə bildiyim, ünsiyyət qura bildiyim
qadın modelini burda uzun müddət tapa bilmədim. Heç sonralar da…Açığı,
mən həyat yoldaşım İlhamiyyədən başqa heç bir azərbaycanlı qadını
sevməmişəm. Azərbaycanda sevə bildiyim qadın təkcə İlhamiyyə xanım oldu.
Elə onunla da evləndim.
- Bizim qadınların nəyi xoşunuza gəlmir ki?
- Deməzdim ki, xoşum gəlmir. Sadəcə, artıq başqa ruhda, başqa
xarakterdə olan qadınlara öyrəşmişdim. Rusiyada qadının möhtəşəm,
hökmran olmağı adi haldı. Çünki Rusiya Yekatirinanın dövründə uzun illər
qadın hakimiyyəti dövrünü yaşayıb. Peterburq hələ də Yekatirianın
dövründə qənimət götürülmüş türk topları ilə doludu. Amma Azərbaycanda
qadın daha çox evdar «hökmdar»dı, «məişət hökmdarı»dı. Azərbaycanda
gördüm ki, qadınlar daha macərapərəstləri, qəhrəmanları, inqilabçıları
sevmirlər, belələri onlara maraqlı deyil. Və mən bu cür qadınla
doğmalaşa bilmirəm…
- Təbrizdən yeni qayıtmısan. Bilirəm ki,Təbriz sənin həmişə can
atdığın, nələrsə axtardığın, nələrinəsə inandığın şəhərdi. Təbriz
qadınını sevə bildin?
- Yox. Təbrizdə sevgi yaşamadım. İstəyərdim, amma olmadı. Mən
Təbrizdə bütün kişilərin qadından qorxduğunu, çəkindiyini gördüm. Və
Təbriz qadını ilə sevgi yaşamağa sən deyən can atmadım…
Bu arada yeməyi gətirdilər. Və Həmid heç də bayaq dediyi kimi,
«çəngəli başqa cür tutmaq», «qədəhi başqa cür cingildətmək» qaydalarına
əməl-zad eləmədi. Elə mənim həmişə kişi məclislərində gördüyüm, coşduqca
danışan, danışdıqca coşan, coşduqca da, süfrəni, süfrə yoldaşını, nə
yeyib-içdiyinin fərqində olmayan Həmid Herisçi idi. Söhbətimiz isə artıq
məcrasını dəyişərək, kənd qadınlarına gəlib-çıxmışdı:
- Azərbaycanda kənd qadını öz mistikliyi, gizli cadugərliyi, ayinləri
ilə şəhər qadınından qat-qat maraqlıdır. Elə buna görə də, bizim
ədəbiyyatda məsələn, «kənd erotikası» deyilən bir şey var, amma «şəhər
erotikası» yoxdu. «Dəli Kür» romanında Cahandarın Şahnigarı axtaranda
gəlib-çıxdığı məclisi, oradakı qadınları, rəqsləri yadınıza salın. Elə
bir məclisi şəhərdə təsəvvür edə bilərsən? Ya Cahandarın Mələyi
qaçırdığı çay kənarı səhnəsini…Qadın saçlarını başında düyünləməklə,
baldırlarını açıb, çaya girməklə əslində ovsun oxuyur, qədim və gizli
bir ayini yerinə yetirir. Əslində, «Dəli Kür»də Mələk Cahandarı qaçırır,
Cahandar Mələyi yox…şəhərdə baş verə bilər belə bir şey? Varmı şəhərdə
belə erotika?
- Yox, şəhərdə ya porno var, ya da heç nə yoxdu…
- Bunu yaxşı dedin, yazıda mütləq qeyd eləyərsən.
Söhbətimiz yenə istiqamətini dəyişir, indi Həmid ölkədəki qadın-kişi cütlüklərindən təəssüf hissi ilə danışır:
- Heyf ki, mən ölkədə İlhamiyyə xanımla özümdən başqa ictimailəşmiş,
siyasiləşmiş, deməyə sözü olan cütlük görmürəm. «Gecə kanalı»nda, bu
layihənin sonradan davam etdirdiyimiz mətbuat variantında da biz ölkəyə
maraqlı, mədəni-ictimai çəkisi olan cütlük modelini təqdim elədik.
Səncə, verilişdə bizim bir-birimizi sevdiyimiz hiss olunurdu?
- Mən hiss eləyirdim. Amma bəlkə də bu, ikinizi də tanımağımdan gəlirdi. Bəlkə də, sıradan tamaşaçı hiss etmirmiş…
- Biz layihəni davam etdirə bilərdik, amma İlhamiyyə xanımda
Azərbaycan televiziyasına, mətbuatına qarşı bir inciklik var. Məndə
yoxdur o inciklik. Hələ özümü formada hiss eləyirəm. Çünki görürəm, heç
bir verilişdə, tok-şouda problemin həlli təklif olunmur. Adamları
çağırırlar, sual qaldırırlar, hamını danışdırırlar, amma problem həll
olunmamış qalır. Bizsə, nəzəri olsa da, problemin həllini təklif
eləyirdik. Və özümüzdən sonra nə televiziyada, nə də mətbuatda belə bir
cütlük də görmədim.
Yeməyimiz bitmişdi. Soyuq havada adama isti bir şey içib, evlərimizə
dağılışmaq vaxtı idi. Həmid bayaqkı «yazıçı şıltaqlığını» davam
etdirərək, burada qəhvənin pis hazırlandığını deyib, çay istədi. Mənsə
təbiətən üzüyola adam olduğum üçün sadə, qara qəhvə istədim. Söhbətimizi
bitmiş hesab etmək olardı, amma bu yerdə Həmid «Yüzüncü baxış»
verilişində müzakirəyə çıxardığı «Bizim küçə» filminin nəzəri
dekonstruksiyasını buradaca düşünməyimizi təklif eləyir. Deyə-gülə,
zarafatlaşa-zarafatlaşa ssenarini təzədən işləyirik, filmə sponsor,
rejissor, bəstəkar, operator tapırıq. Baş rollarda kimlərin oynayacağını
düşünürük, müxtəlif rollarda öz yazıçı dostlarımızı təsəvvür edirik.
Söhbətimiz burada bitir. Həmid məni yaxınlıqdakı metro stansiyasına
ötürüb, küləkli havada gözdən itir. Mənsə dodaqaltı həmidin 12 il bundan
əvvəl əzbərlədiyim şeirindən sətirləri pıçıldayıram:
Göy üzü də yer üzüdü
Amma orda torpaq yoxdu
Bu dünyada nə varsa
O həm var, həm də yoxdu
Uşaqlar ağlayırsa
Qoy ağlasın
Onların gözündə su var
Göz yaşı hələ ki, yoxdu..
|
