 Bizim universitetlərdə Ekologiya dərsini statistikanın bir növü kimi
keçirlər. Ona görə belə deyirəm ki, ortada bu işin fəlsəfəsinə dair üçcə
dənə səlis cümlə yoxdur, yalnız çoxlu quru rəqəm var. Qısası, biz
universitetdə oxuyanda Ekologiya dərsinə ən əhəmiyyətsiz dərs kimi
baxırdıq. "Gözəllik – 250 volt”
yazımda toxunduğum növdən olan bir müəlliməmiz vardı, dərs başlanandan
axıra qədər bizə statistika yazdırırdı.
Ozon qatı ildə bu qədər çirklənir, 1973-cü illə müqayisədə on il sonra
filan qədər ağac qırılıb, stratosferin çirklənməsi bu minvalla on il
sonra filan qədər olacaq, filan həcmdə qaz filan milyon kub metr ərazidə
neçə miilyon kilo çirklənmə törədir... Dəftər bütün rəqəm idi. Bu və ya
bənzər səbəbdəndir ki, hələ Azərbaycanda ekologiyanı ciddi fənn sayan
bir universitet məzununa rast gəlməmişəm. Uzaq Ozon dəliyi haqda
rəqəmləri mühazirəçinin diktəsilə yazdıqdan sonra gənclər dərsdən
çıxırlar, müxtəlif avtobuslara əyləşib evlərinə dağılışırlar. Əsl
ekologiya evə qayıdan yolda qarşılarına çıxır.
"Ekocentrism” rubrikamızın bugünkü mövzusu ictimai nəqliyyatdakı
çirkdir. Avobuslara baxan kimi aydın görürsən ki, bunlar sonuncu dəfə
istehsala buraxıldıqları müəssisədə yuyulublar. Belə avtobusların adını
"BOMJ avtobuslar” qoymaq olar. Kişilər deyirlər ki, qadınlarla kişilərin
hüquq bərabərliyindən danışırsınızsa, gərək biz heç qalxıb avtobusda
yerimizi qadınlara verməyək. Ancaq bir məsələ var ki, indi artıq avtobus
boş olsa da, qadınlar oturmaq istəmirlər, onsuz da oturmurlar. Çünki
oturacaqlardakı yağlı çirk qatının, çirk qazmağının paltarlarına
bulaşmasını istəmirlər.
Yaydır, açıq rəngli paltarlar geyinirik hamımız. Oturacaqdakı çirk
paltarda iz qoyur. Elə oturacaq var ki, özü təmizdir, söykənəcəyi
çirklidir, ona görə də bəzən adamlar otururlar, arxaya söykənmirlər.
Bəziləri isə dediyim kimi, yer çox ola-ola ayaq üstə gedirlər. Ancaq
ayaq üstə durmaqla da xilas olmursan. Sərnişin çox olanda söykəndiyin
avtobus gövdəsi və ya pəncərələrdəki çirk yaxalayır səni. Bir dəfə
tələbə yoldaşım olan bir qız gəlib bizə dedi ki, avtobusdakı bir kişini
bu gün arvadı əzişdirəcək. Soruşduq ki, niyə. Dedi ki, mən ayaq üstə
durmuşdum, avtobus təkan verdi, sifətim qarşımdakı kişinin kürəyinə
dəydi, dodağımın pomadası yapışdı kişinin ağ köynəyinə. Belə təkanların
birində adam beş barmağını qəfildən pəncərənin şüşəsinə qoysa, gərək o
əlini daha heç yerə toxundurmasın, ta ki, avtobusdan enib su kranı
tapanacan. Hələ elə avtobus var ki, arxa oturacaqlarının dəmiri çıxıb,
sərnişinin şalvarı deşilir. Bu deşilmək məsələsini indi yanımda oturan
yaşlı bir qohumumun xahişilə yazıram. Bayaqdan dil boğaza qoymur ki,
təzə şalvar almışdım, avtobusda deşildi, bunu hökmən yaz.
Mən özüm o gün avtobusla Mərkəzi Univermaqdan Füzuli meydanına tərəf
gedirdim, avtobusun döşəməsində cola şüşəsi var idi. Avtobus sürəti
artırdıqca dığırlanırdı. Bir adamın ayaqqabılarına yaxınlaşırdı, sonra
dığırlanıb o birinin ayaqqabılarına tərəf gedirdi. Heç kəs əyilib
götürmürdü; nə sərnişinlər, nə də konduktor. Avtobus sola burulanda
mənim ayaqqabılarıma da növbə çatdı. Bir ayağımla onu tutdum,
ayaqqabımın altında saxladım. Düşəndə istədim ki, əyilib götürüm. Ancaq
axırda fikrimdən vaz keçdim, əlimi bulaşdırmadım. Məncə, o, hələ də
dığırlanır özüyçün.
Keçən il şəhərə biri 60-65 min dollara uzun, iri tutumlu avtobuslar
gətirilib. İlk vaxtlar onların gövdələri və oturacaqları rəngbərəng idi-
yaşıl, sarı, salat rəngi- adamın xoşu gəlirdi. İndi rəng bilinmir.
Analar tez-tez uşaqlarına deyirlər: "Əlini pəncərənin qırağına vurma,
çirkdir, başını qopardaram”. Avtobusa girən kimi fikrin onda qalır ki,
bədənini çirkabdan qoruyasan, necə ki, rahibələr bədənlərini günahlardan
qoruyurlar.
Bir çox ekoloji problemlərin həlli bizim əlimizdə deyil, məsələn, biz
və oxucularımız dənizlərə neft axıtmırıq, sement zavodu işlətmirik, ona
görə də bizim kimi adamlara rəqəmlərdən ibarət, qlobal ekologiya haqda
dərslər keçmək yalnız "nırç-nırç-nırç” edib təəccüblənməyimizə yarayır.
Amma elə ekoloji problemlər var ki, onların həlli bizim əlimizdədir.
Girib görsək ki, avtobusun oturacaqlarında çirk qazmağı var, sürücüyə
nəzakətlə düşməyimizin səbəbini deyərək düşməli, avtobusun xidmətindən
imtina etməliyik. Gün ərzində beş nəfər sərnişin belə etsə, sürücü
məcbur olar ki, avtobusunu yudurtsun, yaxud tabe olduğu idarənin
qarşısında avtobusun yuyulması haqda məsələ qaldırsın. Sərnişinlərinsə
bu haqda öz fikirləri var. Onlar deyirlər, axı bizim seçimimiz yoxdur,
bu avtobus gedəcək, ondan sonra gələnin də içi belə olacaq.
Axşam avtobusunun sürücüsündən soruşduq ki, niyə bezləri dəyişdirmir
və ya yudurtmur. O cavab verdi: "Nə qazanıram ki, hələ o qazancdan belə
lükslar üçün də pul ayırım?” Bu sürücünün sürdüyü avtobusun pəncərələri
elə tozlu idi ki, onlarda barmaqla həmin qazancın rəqəmlərini alt-alta
yazmaq, toplayıb-çıxmaq olardı.
İş təkcə avtobusla bitmir, Azərbaycanın rayonlarına işləyən bütün
qatarlar zibilxanadır, divarlarında tarakanlar qaçışır. Rayonlardan
Bakıya kənd məhsulları gətirib satan camaat gecə səhərə qədər plazkard
vaqonlarda və kupelərdə ən hörmətsiz şəkildə gedib gəlir.
Yaxşı, indi bu məsələni necə həll edək? Mən şəxsən danışmaqdan
yorulmuşam, təklif edirəm ki, bir kampaniya keçirək. Bunun üçün sadəcə
oturacaqlarının çexolları çirkli olan avtobusların nömrələrini bundan
sonra yadda saxlamalısız, gəlib bura, bu yazının altına yazmalısınız.
İyirmi belə avtobus haqda məlumat toplandıqdan sonra onların adlarını,
nömrələrini və problemi qısaca yazıb göndəririk məmurlara. Onun da bir
xeyri olmasa, daha bilmirəm.
|
