Pirallahi (старое название — Артём-Остров) — остров в Каспийском море, на восточной оконечности Апшеронского полуострова, находится в Азербайджане.
История и происхождение топонима
Пираллахи - дословно означает Святыня Аллаха, от слова Пир - святыня/святое место.В древности на острове находилось место поклонения и паломничества, но точных данных о принадлежности к какой религии, нет. По одной версии это была святыня зороастрийцев, а по другим мусульман.
Население и современное экономическое положение
Население острова составляет примерно 25-30 тыс. человек. (Плотность: ~ 10 км2 чел./км²)
Координаты: 40°28′15″ с. ш. ; 50°19′18″ в. д. (G)
Часовой пояс: UTC+4, летом UTC+5
В начале 50-х годов, постройкой дамбы, был связан с материком, и тем самым преобразовался из острова в полуостров. Связан с материком авто- и железной дорогой. На полуострове ведётся добыча нефти и газа, расположен рыболовецкий порт. Центром полуострова является одноимённый посёлок городского типа - Пираллахи, являясь пригородом гор. Баку.
Железнодорожная станция Пираллах (ранее Артём) — конечная на ветке от Баку.
Дополнительная информация
По инициативе и под руководством выдающегося инженера-нефтянника Фатулы Рустамова начали добывать нефть в открытом море.
В мае 1935 года впервые вблизи острова Артем (ныне Пираллахи) всего за 52 дня (это был рекорд того времени) была пробурена морская скважина № 157 глубиной 775 метров , первоначальный дебет которой, состовлял 30 тонн.
Abşeron arxipelaqının Pirallahı adlanan ən böyük adası içməli suyuna görə uzaq keçmişdən insan məskəni olmuşdur.
Xəzər dənizində şirin suyu olan Talxe adası var, bol meyvə və tərəvəa yetişən həmin adanın torpağı da, barı da tanrıya məxsusdur.
Demək , ada müqəddəs yer sayılırmış, gəlirinin bir hissəsindən məbədə, bir hissəsindən kahinlərə sərf olunurmuş.
Ərəb xilafəti dövründə yaranan xəritələrdə Pirallahı adası tanınır.
"Pir” sözü hələ V əsr mənbələrində işlənməkdə olan "pirayət” sözündəndir, "ocaq”, "müqəddəs yer” anlamındadır. Pirallahı – yəni allahın piri, məbədi deməkdir. Ehtimal ki, VII – VIII yüzlüklərindən sonra "Pir” sözünə "Allah”da əlavə edilmiş "Pirallahı” olmuşdur. Pirallahı adına ilk dəfə XIV əsr mənbələrində rast gəlinir.
Görünür sonradan bu qədin ziyarət yerinə islam donu geydirilmişdir. İslamdan qabaqki əsatiri, müqəddəs və ibadət yerlərinin sonradan müsəlman ziyarətgahına çevrilməsi bir növ ənənə şəklini almışdır.
XVIII əsr Rusiya Coğrafiyasında adanın min illərin dərinliyinə gedən tarixi nəzərə alınmışdı. Abşeron yarımadasına yaxınlaşanda digər adalar arasında Pirallahını da görmüş, dəniz xəritələrində onun adını rusca "Svyatoy” yazmışlar.
İnzibati addəyişmə epidemiyası tariximizin bu təkrarolunmaz izini dəkürüyüb atdı. 1925-ci ildə oraya inqlabşı sovet dövlət və partiya xadimi Artyomun – A.Sergryrvin (1883-1921) adı verildi.
Pirallahı adası Abşeron yarımadasından şərqdə Xəzər dənizində ən bıyük adalardan biridir. Adanın sahəsi 48000 kv/km, uzunluğu 12 km, eni 0.2 km-dən 4 km qədərdir. Pirallahı adasında yeni neft yataqlarının istismara başlanması, müharibə illərində neftə daha çox ehtiyac olduğu nəzərə alınaraq Pirallahı adasıan dövlət səviyyəsində maraq daha da artmışdır.
1939-cu ildə Azərneftyağ sənaye Nazirliyi tərəfindən Moskva şəhərində "Damba” körpüsünün tikilməsi üçün layihə təsdiq edilmişdir. Adanı sahilləbirləşdirən körpünün tikintisi 1941 – ci ildə başlanmış, 1944 – cü ildə başa çatmışdır.
1941 – ci ilə qədər adanı sahillə birləşdirən heç bir yol olmayıb. Bu vaxta qədər ada ilə sahil arasında gəmi və katerlərdən istifadə olunub.
Adanın zəngin təbii sərvəti, insan yaşayışı üçün lazımi iqlim şəraiti imkan vermişdir ki, adada yeni obyeklərin tikintisi aparılsın, yaşayış evləri salınsın.
Pirallahı qəsəbəsini dahada məşhurlaşdıran onun zəngin neft yataqlarına malik olmasıdır. Axtarış qazma işləri Pirallahı adası yatağında 1897 – ci ildən başlanmışdır. Kəşviyyat i.ləri sahibkarların şəxsi fikirləri əsasında sistemsiz aparılmışdır.
Pirallahı adasında neft hasilatı ilə məşqul olan "Abşeronneft” NQÇİ –nin əsası 1936-cı ildə qoyulmuşdur. 1947-ci ildə adanın cənub qurtaracağında dənizdə Gurganda neft yatağı aşkar edildi.
1950-ci ildə kəşviyyat işləri nəticəsində Darvin bankası yatağı açıldı. 1961-ci ildə Abşeron bankası adlanan yeni yataqda kəşfiyyat işlərindən ilk müsbət nəticələr alındı və xeyli neft hasil edildi.1966-cı ildən Abşeron bankasının istismarı başlanıb.
Pirallahı qəsəbəsinə 1936-cı ildən Azərbaycan SSR Bakı şəhər Sovetliyinin Əzizbəyov rayonunda şəhər tipli qəsəbə statusu verilmişdir.
Əhalinin ümumi sayı 13222 nəfərdir, onlardan 6340 nəfər kişi, 6882 nəfər qadındır.
Hal hazırda pirallahı qəsəbəsində 810 nəfər məcburi köçkünlər vardır. Onların böyük əksəriyyəti qəsəbədə fəaliyyət göstərən idarə, müəssisə və təşkilatlarda müxtəlif peşələrdə işlə təmin olunublar.
Pirallahı qəsəbəsində 2006-cı ilin 1 yanvar tarixinə olan məlumatına görə Əzizbəyov Rayon Əmək və Məşqulluq nərkəzində rəsmi qeydiyyata alınmış işsizlərin sayı 431 nəfərdir.
Pirallahı qəsəbəsində 5280 nəfər əmək qabiliyyətli vətəndaş vardır.
Pirallhı qəsəbəsi Xəzər dənizində ada olduğu üçün dörd bir tərəfdən su ilə əhatə olunmuşdur, sahil boyu uzunluğu 23-40 km-ə qədərdir. Qəsəbənin asfaltlanmış yollarının ümumi uzunluğu meydançalarla birlikdə 26 hektardır.
Pirallahı qəsəbəsində 15 küçə vardır. Qəsəbənin hər bir küçəsi mərkəzləşdirilmiş kanalizasiya xətti və su xətti ilə təmin olunmuşdur. Eyni zamanda hər bir küçəsi asfalt yollarlə mərkəzi magistral yola birləşdirilmişdir. Qəsəbənin hər bir küçəsi işıqlandırılmışdır.
Qəsəbədəki yaşıllıqların ümumi park, xiyaban və ağaclıqlar daxil olmaqla 34,03 hektar təşkil edir. Buna da qəsəbənin ayrı-ayrı yerlərində istirahət guşələri, uşaqların əylənməyi üçün xüsusi yerlər ayrılmışdır.
Pirallhı qəsəbəsinin ərazisində mədəni-tarixi abidələr yoxdur.Lakin qəsəbənin Əzizbəyov küçəsində magistral yilun yaxınlığında 1998-ci ildə Qarabağ müharibəsi illərində şəhid olmuş "Şəhidlərin abidə kompleksi” tikilmişdir.
2001-ci ildə V.Mustafazadə adına mədəniyyət sarayının ön tərəfində şəhidlərimizin xatirəsiunə "Yanar mə”şəl” abidəsi ucaldılmışdır.
Qəsəbənin K.Rzayev məhəlləsində Böyük Cahan Müharibəsində həlak olanların xatirəsinə abidə ucaldılmışdır.
Qəsəbə ərazisində Əzizbəyov raton Təhsil şöbəsinin nəzdində olan 4 orta məktəb fəaliyyət göstərir.
Pirallahı qəsəbəsi ərazisində 5 uşaq bağçası fəaliyyət göstərir. Onlar "Abşeronneft” NQÇİ-nin balansındadır.
Həmçinin qəsəbədə mədəniyyət evi, musiqi mıktıbi, uşaq yaradıcılıq mırkızi, 2 kitabxana da fəaliyyət göstərir.
Pirallahı qəsəbəsində eyni zamanda Poçt və Telefon xidmətləri də vardır. Qəsəbədə 1 poçt, 2 ATS vardır.
Qəsəbə ərazisində sahibkarlıq və fərdi fəaliyyətlə məşqul olan bir qrup adamlar vardır. Bunlardan bir hissəsi fərdi mağazalarda, bir hissəsi isə köşklərdə fəaliyyət göstərir. Ümumiyyətlə qəsəbədə 55 mağaza, 25 köşk vardır.
Qəsəbmiz günü-gündən inkişaf edir, gözəlləşir.
|
